In de Messenger van Facebook ontving de redactie een bericht van Remco: "Goedemorgen collega's, als afstudeeronderzoek voor de HDV heb ik gekozen voor het onderwerp 'het effect van sportevenementen en nationaal militaire teams op werving en behoud van militairen'. Als onderdeel van mijn eindwerk heb ik ook een essay mogen schrijven. Dit is een soort opiniestuk geworden met mijn ideeën over het onderwerp. Wellicht geschikt voor jullie website." En dat is het inderdaad!

Competitief sporten als stimulans voor PG
Wat mij betreft moeten leidinggevenden bij Defensie waar dat ook maar een beetje mogelijk is minder gaan denken in korte termijn frustratie voor de bedrijfsvoering maar meer gaan denken in kansen voor de lange termijn. Dit geldt in alle situaties maar bij uitstek als het gaat om het bieden van de gelegenheid aan militairen om competitief te sporten tijdens werktijd. Alle kansen om de Personele Gereedheid (PG) van Defensie te verhogen moeten aangegrepen worden en dit is er één van!
Dit essay is onderdeel van een portfolio ter afronding van de minortrack als eindwerk van de Hogere Defensie Vorming (HDV). De opdracht van de minor track is een driedaags minorprogramma op masterniveau ontwikkelen, verzorgen en evalueren, over een thema dat een inhoudelijke aanvulling vormt (verbreding of verdieping) op het curriculum van de HDV. Het onderwerp van de door mij ontwikkelde minor is ‘Het effect van sportevenementen en militaire sportteams op werving en behoud van militairen’.
In dit essay geef ik na een korte introductie van mijzelf aan waarom ik tot dit onderwerp voor de minor gekomen ben en waarom ik het belangrijk vind dat het onderdeel is van de HDV. Aansluitend ga ik in op het feit dat ik bevooroordeeld ben ten opzichte van het onderwerp en waarom dat volgens mij geen probleem is bij het ontwikkelen van een opleiding. Daarna motiveer ik dat werving en behoud van militairen onderdeel moeten zijn van opleidingen voor leidinggevenden in het algemeen. Vervolgens zoom ik in op de rol en vorm van sportactiviteiten binnen opleidingen om werving en behoud van militairen te stimuleren. Ook ga ik in op de mogelijke effecten op het handelen van een leidinggevende als sportactiviteiten onderdeel worden van de opleidingen van leidinggevenden. Tot slot besteed ik aandacht aan de externe en interne aandacht voor sportactiviteiten. Militair is een inclusief beroep en ook sporten door militairen is inclusief, daar waar in deze tekst hij of hem staat kan zij of haar gelezen worden.

Introductie
Ik ben atleet in het Nationaal Militair Team (NMT) en het Nederlands civiel team oriëntatielopen. Eerder ben ik actief geweest in het NMT rugby. Ik heb vanaf mijn initiële opleiding in 2004 deelgenomen aan wedstijden op de militaire sportkalender in vrijwel alle verschillende onderdelen en aan evenementen waarbij een sportonderscheiding kan worden gehaald. In 2019 heb ik deelgenomen aan de Military World Games in Wuhan (China). Deelname aan sportwedstrijden is voor mij een belangrijke reden om bij Defensie te blijven werken naast de enorme afwisseling in ons werk en de kameraadschap en algemene bedrijfscultuur in ons mooie bedrijf.
De verslechterde veiligheidssituatie maakt het urgent dat de krijgsmacht groeit en dat de gereedheid van de eenheden van de krijgsmacht fors omhoog gaat. De PG laat op dit moment te wensen over en is vandaag de dag de grootste strategische uitdaging van Defensie. De organisatie moet gevuld worden en gevuld blijven. Ondanks dat er inmiddels meer dan 70.000 mensen werkzaam zijn bij Defensie, de instroom is gestegen en de uitstroom is gedaald, blijft met name het vullingspercentage van militairen een zorg. De formatie van Defensie groeit harder dan de instroom van het aantal militairen, waardoor de bezettingsgraad van militairen procentueel is gedaald naar 76,4% (Defensie Ondersteuningscommando, TOS, 2024). De werving verloopt mede door het succes van het dienjaar dit jaar zoals gewenst. Het beperken van de irreguliere uitstroom (behoud) is op dit moment het grootste aandachtspunt (Souschef Personele Gereedheid Defensie, 2024).

Ik heb de overtuiging dat leidinggevenden een grote rol kunnen spelen in de werving en het behoud van militairen. Deze overtuiging in combinatie met mijn passie voor sport hebben geleid tot het onderwerp van mijn eindwerk en de keuze om dit te doen in de vorm van de minortrack. Door dit onderwerp te belichten in een minor wil ik mijn medestudenten inspireren sportactiviteiten te gebruiken om de werving en het behoud van militairen te verbeteren.

Personeelsmanagement en sport zijn beide geen onderdeel van het curriculum van de HDV. Gezien de groeiambitie van Defensie, de krappe arbeidsmarkt en de onstuimige geopolitieke situatie is werving en behoud van personeel van groot belang voor Defensie. Dit maakt het noodzakelijk dat leidinggevenden in het algemeen en gebrevetteerde officieren in het bijzonder inzicht hebben in de uitdagingen op het gebied van PG en mogelijk kansen om deze te verbeteren. Voor HDV-studenten is dit van meerwaarde in de rest van hun carrière bij Defensie. Zij kunnen deze kennis zelf toepassen maar ook delen met anderen in hun (informeel) netwerk en daarmee bijdragen aan een hogere PG.

Passie, voorbeeldgedrag en subjectiviteit
Het moge duidelijk zijn dat ik een enorme bias heb ten opzichte van het onderwerp. Objectief onderzoek doen naar het onderwerp was dan ook een van mijn grootste uitdagingen in dit traject. Bij het ontwikkelen, verzorgen en evalueren van een opleiding vind ik passie en voorbeeldgedrag echter van onschatbare waarde en daarbij hoeft het gebrek aan objectiviteit niet verkeerd te zijn. Passie van een docent zorgt voor energie en dat werkt aanstekelijk voor studenten. Hier ligt een parallel met het stimuleren van sport door leidinggevenden bij hun medewerkers, dit is vaak commander driven. Leidinggevenden beïnvloeden door hun passie onderliggende niveaus. Het standpunt van een hogere lijncommandant (bijvoorbeeld een deelnemer aan de minor die bataljonscommandant wordt na HDV) bepaalt immers vaak voor een groot deel de richting van een besluit van een leidinggevende lager in de organisatie (bijvoorbeeld een groepscommandant). Hierbij geldt het practice what you preache principe. Aansprekende voorbeelden voor mij van leidinggevenden die sport inzetten als stimulans voor werving en behoud van militairen zijn Generaal-majoor b.d. Gijs van Keulen en Brigadegeneraal Gert-Jan Kooij. Generaal van Keulen is voormalig Nederlands militair kampioen tennis en golf en heeft tot in de rang van Generaal deelgenomen aan het Militair Wereld Kampioenschap (MWK) golf. Generaal Kooij is Commandant van 13 Lichte Brigade die in 2025 Operationeel Gereed moet zijn en hij heeft dit jaar deelgenomen aan het NMK oriëntatielopen voor onderdeelsteams en het OMK Speedmars (middelste foto hieronder, red.). In de zomer van 2023 is hij als teammanager meerdere weken aanwezig geweest bij het MWK Rugby in Frankrijk. Een bataljon uit zijn brigade heeft in 2023 de CLAS-bokaal gewonnen, mede gestimuleerd en gemotiveerd door de commandant. Naast ontspanning biedt de deelname (hogere) leidinggevenden ook de kans om (informeel) in een andere setting met medewerkers van gedachten te wisselen.

Passie voor het onderwerp en een subjectieve blik mogen een opleidingsontwikkelaar echter niet beïnvloeden om het onderwerp ook tijdens een opleiding eenzijdig te belichten. Het is belangrijk een student verschillende inzichten of perspectieven te bieden. Deze hoeven niet in lijn te liggen met elkaar maar moeten de student optimaal in staat stellen een eigen visie over het onderwerp te vormen. Het is aan de student of hij de inzichten overneemt, aanpast of naast zich neerlegt. Nieuwe inzichten verbreden altijd het blikveld van een student. Er kan zelfs bewust gekozen worden voor inzichten of perspectieven die niet aansluiten bij het beeld dat een student al van een onderwerp heeft.

Werving, behoud en sportactiviteiten in leidinggevende opleidingen
In opleidingen voor leidinggevenden bij Defensie moeten werving en behoud van militairen nadrukkelijker aan bod komen. Leidinggevenden kunnen een grote rol spelen om de strategische uitdaging van een lage PG het hoofd te bieden. Alle reden dus om dit onderwerp op te nemen in opleidingen. Als PG opgenomen wordt in opleidingen moet de leidinggevende verschillende mogelijkheden gepresenteerd krijgen hoe hij hieraan kan bijdragen. Afgestemd op zijn rang, taken en verantwoordelijkheden in de organisatie wordt hij idealiter geïnformeerd hoe hij een rol kan spelen in de verbetering van PG. Een militair de gelegenheid bieden mee te doen aan sportactiviteiten is een van de manieren voor een leidinggevende die een positieve bijdrage heeft op werving en behoud van militairen. Ik pleit ervoor informatie over sportactiviteiten op te nemen in initiële en loopbaanopleidingen van officieren en onderofficieren. Defensie is uiteraard primair geen sportbedrijf maar wel een bedrijf waar fysieke fitheid een belangrijke rol speelt. Het overgrote deel van de militairen beseft dat gereedstellen en inzetten van militairen de corebusiness van Defensie is. Gezien de tekorten en de groeiambities van Defensie gelinkt aan de situatie in de wereld, is het echter zaak om alle kansen te benutten om aantrekkelijk werkgeverschap te benadrukken.

Net als dat een student de verschillende inzichten en perspectieven in een opleiding kan gebruiken of naast zich neer kan leggen, kan een leidinggevende dat ook doen met de informatie die hij krijgt over sportactiviteiten. Belangrijk is dat de leidinggevende bekend is met het bestaan van sportwedstrijden, NMT’s en sportevenementen. Dat hij weet dat dit een mogelijkheid is om werving en behoud te vergroten waar hij een rol in heeft. Dit kan bijvoorbeeld bereikt worden door een gastles van Bureau Internationale Militair Sport (BIMS) op te nemen in het rooster. Voor de initiële officiers- en onderofficiersopleiding aan de KMA en de KMS moet deelname aan een sportwedstrijd vast onderdeel worden van de opleiding. Dit kan ingeroosterd worden in de tijd waar nu reguliere sport gepland staat en hoeft niet ten koste te gaan van de rest van het opleidingsprogramma. Los van de eigen ervaring van deelname geeft dit de aanstaand leidinggevende de kans om te ervaren wat het met andere deelnemers doet om in de gelegenheid te worden gesteld deel te nemen.
Hierin ligt ook een belangrijke rol voor de LO&sportgroepen van de KMA en KMS. Instructeurs van deze sportgroepen moeten continue beseffen dat de personen aan wie ze les geven, de leidinggevenden van de toekomst zijn. De sportlessen op de KMA en KMS zijn onderdeel van de vorming van deze leidinggevenden. Vanuit deze sportgroepen moeten de kansen op werving en behoud van militairen juist extra belicht en gestimuleerd worden.

In de gastles van BIMS of tijdens sportlessen op initiële opleidingen moeten de belangen van de leidinggevende, de individuele militair en Defensie als organisatie in relatie tot sportactiviteiten belicht worden. Deelname aan sportactiviteiten zorgt voor werkgeluk, fysieke fitheid en draagt bij aan autonomie, binding en competentie. Dit zijn de drie psychische basisbehoeften voor een optimaal welbevinden van een persoon (Deci & Ryan, 1985). Daarnaast zorgt deelname aan een sportwedstrijd voor betere werkprestaties doordat dit een dempende werking heeft op stress die ontstaat door werkdruk of eisen die het werk aan een militair stelt. Stress heeft een negatief effect op werkprestaties. Mogen deelnemen aan een sportwedstrijd zorgt voor bevlogenheid en heeft een bufferend effect op hoge eisen of werkdruk. Dit staat bekend als de Job Demands-Resources Theory van Bakker, Demerouti & Sanz-Vergel (2023). Voor Defensie als organisatie is het ambassadeurschap van de sporter in de maatschappij een belangrijk punt dat belicht moet worden. Militaire sporters zijn vaak lid van een civiele sportvereniging en kunnen zo een grote rol spelen in werving en de verbinding met de samenleving. Belangrijkste take away voor leidinggevende van deze verschillende belangen is dat de leidinggevende moet weten wat zijn mensen drijft. Waar komt hij zijn bed voor uit? Persoonlijke interesse en tijd voor een gesprek zijn hierbij essentieel.

Aanpassen keuzes leidinggevende
Doordat leidinggevenden deze belangen in hun opleiding meekrijgen zijn ze niet alleen in staat besluiten over een deelnameverzoek rationeler te nemen, maar zullen ze ook hun eigen handelen hier wellicht op aanpassen. Ik geef een voorbeeld. Bij een functie-introductiegesprek wordt vaak besproken of iemand hobby's heeft. Als een leidinggevende hierbij kansen ziet om door een passie of talent in een bepaalde sport een militair nog beter aan Defensie te binden of de militair in te zetten voor de werving van nieuwe militairen zal deze hier mogelijk direct op inspelen. Hij zal wellicht minder geneigd zijn te denken in kortetermijnproblemen/-bezwaren maar ook het langetermijneffect meenemen.
Nog een stap verder is het ambassadeurschap van sporters structureel inregelen om werving en behoud te vergroten. Bij structureel ambassadeurschap betaalt Defensie de contributie bij de civiele vereniging en zorgt voor sportkleding afgestemd op de sport van een NMT-atleet. Als wederdienst is de militair sporter ambassadeur bij zijn civiele vereniging. Er wordt van hem verwacht dat hij sport in de verstrekte defensiekleding en dat hij zijn militaire sportervaringen deelt binnen de vereniging. Als iemand interesse toont in Defensie weet de militaire sporter welke wegen bewandeld moeten worden om te kunnen solliciteren.
Een ander manier waarop een leidinggevende zijn handelen mogelijk zal aanpassen als hij op de hoogte is van de verschillende belangen is het proactief bekend stellen van sportactiviteiten tijdens 'kazerneweken'. Een leidinggevende kan een militair de gelegenheid bieden om zijn competenties te verbeteren en de kameraadschap in de eenheid te vergroten door de militair te verzoeken een gezamenlijke deelname aan een wedstijd te organiseren. Daarnaast kan de leidinggevende ervoor kiezen om in plaats van een reguliere sportles met de hele eenheid deel te nemen aan een sportwedstrijd als deze bijvoorbeeld op dezelfde kazerne georganiseerd wordt als de standplaats van de eenheid.
De mogelijkheid bieden deel te nemen aan een sportactiviteit kan door een leidinggevende ook gebruikt worden als een vorm van beloning. Het zal door een militair die wil deelnemen in ieder geval als beloning ervaren worden. Dit zorgt voor een positieve stimulans en zal de werkprestaties waarschijnlijk verbeteren. Deel mogen nemen aan een sportactiviteit is geen recht. Een militair die mag deelnemen aan een sportactiviteit beseft dat hem iets gegund wordt en zal er alles aan doen om aan zijn taken en verantwoordelijkheden te voldoen ondanks dat hij tijdens het sporten afwezig is. Hij loopt letterlijk en figuurlijk een stapje harder. Deze mindset moet ook door de leiding van NMT’s meegegeven worden aan atleten. Hierdoor worden de sporters een inspiratiebron voor collega’s op meerdere vlakken.

Externe en interne aandacht voor sportactiviteiten
Het primaire belang van Defensie is zoals geschreven het gereedstellen en inzetten van militairen. De beschreven belangen van deelname door militairen aan sportactiviteiten zijn voor Defensie belangrijke maar secundaire belangen. De mogelijkheid om deel te nemen aan sportactiviteiten als de dienst het toelaat wordt door sommige omschreven als secundaire arbeidsvoorwaarden. Defensie moet iedere kans aangrijpen om zich te onderscheiden van andere werkgevers in de krappe arbeidsmarkt. Hierbij moeten ook secundaire arbeidsvoorwaarden breed uitgedragen worden. De mogelijkheid om bij Defensie te kunnen sporten in wedstrijdverband wordt echter vrijwel niet genoemd in communicatie aangaande werving en behoud van militairen. In beleidsstukken en kamerbrieven op personeelsgebied wordt er zelden aandacht aan besteed en op het gebied van werving wordt het minimaal gebruikt. Pas in 2023 is een item van Bart Lemmen geplaatst op werkenbijdefensie.nl. Dit filmpje van de (inmiddels reserve) Kapitein van de Koninklijke Luchtmacht, die nu een profcontract heeft bij de succesvolste wielrenploeg ter wereld, was het eerste en tot nu toe enige topic over wedstrijdsport dat gebruikt wordt om de mogelijkheid tot het beoefenen van wedstrijdsport te tonen aan de buitenwereld. Op het moment dat Lemmen fulltime prof werd, is er niet gekeken of hier vanuit PR-oogpunt aandacht aan geschonken kon worden maar werd hij geconfronteerd met terugbetalen van een opleidingsvergoeding. Dit is op zijn minst een gemiste kans.

Ook intern wordt er beperkt aandacht geschonken aan wedstijdsport en topsport binnen Defensie. Recent is een wijziging voorlopige voorziening rechtspositie militaire wedstrijdsporter doorgevoerd omdat vingerende regelgeving gedateerd was (1997!). Deze voorlopige voorziening is niet gecommuniceerd in de DCHR nieuwsflash voor leidinggevenden. Een ander voorbeeld is het periodieke werknemerstevredenheidsonderzoek van bureau Trends Onderzoek en Statistiek (TOS). Zij onderzoeken een aantal keer per jaar de motivators en dissatisfiers van personeel. Sport of sportactiviteiten zijn geen standaardonderwerpen die aan bod komen in onderzoeken naar werkbeleving. Hierbij wil ik sport aandragen als onderwerp voor de aanvullende thematische vragenlijst die met steeds wisselende onderwerpen wordt toegevoegd aan de standaardvragenlijst. Ik kijk uit naar de uitkomsten.

Bart Lemmen militair kampioen in 2021

Publicatiedatum: 05 juli 2024

Naschrift redactie:
Klik hier voor de door Remco gebruikte referentielijst.