De media staan nog steeds bijna dagelijks vol met artikelen of interview over grensoverschrijdend gedrag in de sportwereld. Sporters, veelal vrouwen, die beschadigd zijn geraakt,  trainer/coaches die ontslagen worden en besturen die al dan niet gedwongen aftreden. De redactie vroeg zich af af dit wellicht bij defensie ook voorkomt en/of voorkomen kan worden. Claudia ging hierover in gesprek met André.

Waar te beginnen?!
André, wat goed dat je dit onderwerp met mij wil bespreken, grensoverschrijdend gedrag, er is zoveel gaande momenteel, waar moeten we beginnen?! Zullen we eerst ons eigen gedrag maar eens onder de loep nemen?

André, ben jij wel eens in de problemen gekomen?
Jazeker, ik weet het nog goed, een casus uit de jaren ‘90. Voor de LO&Sportles kwam er een dame uit opleiding naar mij toe om te vragen wat we gingen doen tijdens de sport. Ik vroeg waarom, heb je bijzonderheden? Ja, zei ze lachend en zonder gene, ik heb geen sporttenue bij me, ik heb vandaag alleen mijn overall aan met een string eronder.

Tja. Dat was toentertijd voer voor mij om grapjes over te maken, dus met de sportinstructeurs onderling hadden we het tussendoor hierover tijdens die les. We werden er een beetje melig van en kwamen uit op de volgende vraag : ‘welke kleur zou deze string zijn?” En vervolgens was de volgende stap.. ’dat gaan we vragen’. Dus in mijn lollige bui deed ik dat, achteraf gezien niet zo handig …ik moest me kort daarna melden in Den Haag.

Oeps…
Ja zeker, het was best heftig, Ik kreeg een telefoontje en moest dus kort daarna hakjes komen maken. Ik was al veroordeeld voordat ik überhaupt iets kon uitleggen. De aanleiding van deze situatie was helemaal niet ter sprake gekomen, dat gedeelte had deze dame even achterwege gelaten. Het voelde daardoor echt onrechtvaardig. Ik ben er dan ook direct tegenin gegaan en heb mij niet in Den Haag gemeld. Begrijp me goed, ik snap ook wel dat het echt niet oké was wat ik vroeg, maar zij werd direct als slachtoffer aangemerkt, dit vond ik ook niet kunnen. Dus ik heb de hele situatie compleet omschreven, en er gelijk werk van gemaakt, vervolgens is het met een sisser afgelopen.

Wat deed dat met je?
Nou, best wel veel, ik voelde me behoorlijk in het nadeel als man, dit kan dus zomaar even gebeuren. Dat heeft me wel aan het denken gezet. Het feit dat haar verhaal klakkeloos werd aangenomen, dat maakte me echt kwaad. Ik wilde natuurlijk geen les meer geven aan deze dame. Dit was in principe ook geregeld, maar in de weken erna kwam ik toch per ongeluk voor deze groep te staan voor een les op de klimwand. Moest ik een broekje knopen bij haar, dat deden we toen nog. Nou, mij niet gezien, daar wilde ik natuurlijk ver van wegblijven. Ik heb bedankt voor de eer en heb de les overgedragen. Gelukkig is het hierbij gebleven met de problemen, maar het zet je wel op scherp. Het is al lang geleden maar het had toen wel impact op mij.

Ben je voorzichtiger geworden?
Nou, meer bewust van de gevolgen die een grapje kan hebben. En meer bewust van mijn uitspraken en de manier waarop ik contact maak met anderen. Het is goed dat hier aandacht aan wordt besteed, er gaat een hoop mis. Alleen, ik merk dat mijn omgang met anderen momenteel wat minder spontaan wordt, je let meer op. Kijk, wij zitten nu met z’n tweeën op mijn kantoor met de deur dicht, dat zou ik niet bij iedereen doen. Vroeger dacht ik daar niet eens over na.

Je spontaniteit ebt weg, dat is best jammer
Ja en nee, het is hard nodig dat grensoverschrijdend gedrag wordt aangepakt. De natuurlijke omgang met elkaar wordt op dit moment meer op scherp gezet. Het is niet erg dat je je afvraagt of je wel goed bezig bent, en zo ja, dan kun je gewoon jezelf blijven.

En jij Claudia, Ben jij wel eens in de problemen gekomen?
Ja, ook ik ben over de grens gegaan.
Ik heb een keer een flinke klap uitgedeeld aan iemand. Dit was op uitzending in Sarajevo in 1996. Een Amerikaanse militair, zij sliep bij mij op de kamer en irriteerde me al weken. ‘s Nachts de verwarming vol aan en de ramen dicht, en in de ochtend licht en muziek aan terwijl ik net in bed lag na een 12-urige nachtdienst. Ondanks dat ik mijn grens had aangegeven (niet duidelijk genoeg blijkbaar) en haar een compromis had voorgesteld, deed ze het op een ochtend weer..
Ik stapte uit bed om het licht weer uit te doen, en toen ging ze voor me staan en gaf ze me een duw. Op dat moment knapte er iets in mij, ik was zo klaar met dat mens, dus ik haalde een keer vol uit. Een linkse directe, recht op haar neus, ze begon als een gek te schreeuwen toen ze bloed zag, vervolgens kwam er iemand de kamer op en heeft ingegrepen. Ik klink als een engerd als ik dit teruglees, haha.. maar ik was totaal pissed-off. Woedend. Uiteindelijk hebben we het met de KMAR opgelost en ben ik in het gelijk gesteld. Zij moest de kamer af en zelfs het gebouw uit, haar gedrag was ook niet goed te praten. Maar goed, hoe dan ook, wat ik heb gedaan verdient geen schoonheidsprijs.

De grenzen die ik heb overschreden, zijn vaak die van mijzelf geweest.
Het interessante is, dat ik (en meer collega’s met mij denk ik ) in het leven veelal bezig ben geweest om mijn grenzen te verleggen. In mijn sport en in mijn werk. Je leert fysiek en mentaal te Incasseren en, in mijn geval, aanpassen aan een ‘mannenwereld’, pijn verdragen, verzuren, doorzetten, niet piepen, uit je comfortzone komen, enz.. Dit heb ik, denk ik, doorgetrokken naar situaties waarin ik wel een grens had moeten aangeven.
In bepaalde situaties wist ik me vroeger namelijk geen raad, voelde ik me totaal ongemakkelijk. Vooral als iemand vertrouwd was en te dichtbij kwam, dan klapte ik dicht en zorgde dat ik uit de buurt bleef. Ik vluchtte maar loste het probleem niet op. Onderwerpen ter sprake brengen of duidelijk aangeven dat ik iets niet prettig vond, dat had ik niet goed geleerd. Ik moest eerst mijn grens bereiken om me echt uit te spreken, dat is veel te laat.
Ik heb eerst moeten leren waar mijn grenzen lagen, om vervolgens ruim daarvoor op tijd mijn limiet aan te geven. Dat is heel onwennig in het begin, alsof je je aanstelt maar het is gewoon goed om voor jezelf en je omgeving te zorgen. Het was mijn ontwikkeling van persoonlijk leiderschap. Ik voel me er tegenwoordig heel comfortabel bij, ik luister goed naar mijn gevoel en maak alles op tijd bespreekbaar.

De meeste mensen deugen maar niet iedereen heeft goede intenties
Ik heb in de afgelopen 27 jaar geweldige mensen ontmoet en veel plezier gehad, maar ik heb ook een hoop gezien en meegemaakt als het gaat over grensoverschrijdend gedrag. Haantjesgedrag, pestgedrag, manipulatie, roddelen, buitensluiten van mensen, jaloezie. Ook in mijn tijd bij de politie. Het is pijnlijk om te zien wat voor effect het heeft op een individu of een heel team als de angst gaat overheersen. Het viel mij op dat ik het gedrag van mijn collega’s zag veranderen.
Je ziet het letterlijk in hun lichaamshouding.
Mensen met angst lopen meer voorover en kijken omlaag, ze ‘accepteren’ de situatie en zijn volledig uit hun kracht. Anderen kijken weg en praten eroverheen, bagatelliseren de situatie. Een derde sluit zich aan bij ‘de sterken’ en waant zich veilig (if you can’t beat them..join them). Een ander kaart het aan maar staat vaak alleen waardoor hij/zij zichzelf buitensluit, en dan is het gauw gebeurt. En de laatste duikt in de boeken en is zo min mogelijk aanwezig.
In dit soort teams zie je veel mensen komen en gaan, behalve de lui die daar eigenlijk weg zouden moeten zodat er iets verandert. Als zelfs de leidinggevende bang is, dan heb je echt een probleem.
Bovenstaande is een kleine greep uit mijn eigen waarnemingen. Ook heb ik gezien dat iemand aan de drugs is geraakt nadat zij was weggepest bij Defensie. Dat was een dieptepunt om te zien.

Dieptepunt
Mirella (fictieve naam) was een ontzettend leuke meid, wat naïef en onzeker en ze had echt wel wat persoonlijk issues, maar was wel een harde werker en goudeerlijk, een prima soldaat. Ik waardeerde haar inzet en probeerde haar enigszins te beschermen als mede-soldaat, want ik merkte dat ze in onze opleiding al regelmatig een mikpunt was. Na onze opleidingen ging een ieder zijn eigen weg en werden we her en der geplaatst. Jaren later toen ik sportinstructeur was, liep ik in Ermelo even in het centrum toen ik ineens mijn naam een paar keer zachtjes hoorde ..Claudia…Claudia..
Ik draaide me om en zag Mirella staan, haar gezicht vol met wonden, haar gebit onverzorgd en haar bewegingen zenuwachtig, ik bevroor even, want ik schrok enorm van haar uiterlijk maar ik was ook blij haar te zien. Ze glimlachte naar me en zei met een zachte stem: “jij was altijd aardig tegen mij, Claudia”. Deze zin kwam als een mokerslag binnen bij me, als ik dit opschrijf staan de tranen weer in mijn ogen, ik realiseerde me namelijk direct dat anderen dat niet waren geweest, dat ze het niet had gered. Ik denk dat dit een heel belangrijk moment in mijn leven is geweest, het was een keiharde confrontatie met de gevolgen van grensoverschrijdend gedrag.

Daarom vind ik het zo belangrijk om dit gesprek met jou te voeren André, want ik denk dat er nog steeds veel te verbeteren valt. Wat vind jij dat er nog moet gebeuren?
Dat is heftig Claudia, je hebt me nog meer verteld ‘off the record’ en ik jou ook, dus wij zien het belang echt wel in en velen met ons, weet ik.
Ten eerste bewustwording hiervan, dat is nu gaande, we kunnen er niet omheen, overal komen de verhalen ineens boven, mensen voelen nu meer vrijheid om zich uit te spreken. Maar elke verandering breng weerstand, dat is een gegeven. Dat is wat je nu ook ziet, het brengt wrijving in de samenleving en dus ook binnen Defensie. De balans is momenteel zoek, en dat moet hersteld worden.
We staan binnen Defensie nog in de kinderschoenen wat betreft cultuurverandering. Er worden allerlei positieve initiatieven genomen, maar er zit nog veel oud zeer, het heeft tijd nodig, maar het begin is er! Tijden veranderen, je moet mee, ook als Defensie.

Mannen en vrouwen moeten de handen ineenslaan
Daarnaast vind ik dat we dit samen moeten oplossen, niet wijzen naar elkaar maar juist met elkaar aan de slag. De mannen en vrouwen binnen Defensie moeten de handen ineen slaan om hier verbetering in gang te zetten. Zodat een gezonde samenwerking met wederzijds vertrouwen weer mogelijk is.
Ik denk dat er meer vrouwen op leidinggevende functies zouden moeten komen, een gezonde mix lijkt een prima begin. En als leidinggevenden zich actief inzetten op sociale veiligheid, en grensoverschrijdend gedrag grondig aanpakken, dan slaan we een grote slag.
Ook aan de voorkant is veel winst te behalen. Open communicatie binnen een eenheid waar gesproken wordt over grensoverschrijdend gedrag, waar men wordt gestimuleerd om elkaar aan te spreken, en tools om dit op juiste wijze te doen helpen ook.
Leidinggevenden zouden zich ook wel eens kwetsbaar moeten kunnen opstellen, dit is nu ‘not done’. Maar ook onder het uniform met een hogere rang zit gewoon een mens die met zijn of haar emoties moet dealen, emotioneel zijn we gelijk, die scheiding moet best gemaakt kunnen worden. Het maakt je samenwerking menselijker.

Wat vind jij dat er nog moet gebeuren, Claudia?
Mooi gezegd André, ik denk ook dat krachtig leiderschap hierin essentieel is, niet alleen top down maar ook persoonlijk leiderschap op de werkvloer. We zijn allen verantwoordelijk voor onze werksfeer, eenieder heeft zijn aandeel. Dus kijk niet weg en doe niet mee. Maar wees moedig, blijf jezelf en leer je uit te spreken, anders hou je zaken in stand.

Spreken zonder te denken is als schieten zonder te richten.
Het begint bij jezelf, denk goed na voordat je iets zegt, ook over de gevolgen van jouw woorden, wees daarin zorgvuldig. Ik kan mij nog opmerkingen herinneren van jaren geleden die terloops zijn gemaakt naar mij of mensen om me heen, gestoeld op niks, maar wel keihard en lomp, dat komt binnen, totaal onnodig. Zonde.
Daarnaast vind ik het 1 op 1 aanspreken erg effectief, dat doe ik zelf al jaren, ook al vind ik het soms eng. Ik ga het altijd aan omdat ik dit als mijn verantwoordelijkheid voel. Gewoon vragen naar iemand zijn gedrag zonder te oordelen maar om te spiegelen en te helpen, dat werkt goed.
Het is best confronterend als iemand door je heen prikt en vragen stelt over je gedrag, maar de ander weet daardoor dat het gezien wordt en je maakt ze bewust. Vaak zit er frustratie en pijn onder, maar dat betekent niet dat het goed te praten is. Ik denk dat ik vrij ver in mijn vragen kan gaan omdat mensen weten dat mijn bedoelingen goed zijn.
Maar ook ik heb de plank weleens misgeslagen. Sommige mensen hebben gewoon verkeerde intenties, dan moet je andere maatregelen nemen. Welke, dat verschilt per situatie, maar in ieder geval geen halve.

André, er is nog zoveel te zeggen over dit onderwerp, we hebben een start gemaakt, misschien goed om hier een deel 2 aan te koppelen? Bedankt voor je openheid!